Met een slim plan en stalen zenuwen gebeurt op 8 december 1944 in Leeuwarden wat ze later in Hollywood een ‘mission impossible’ kunnen noemen.
Nu, exact tachtig jaar later, wordt er nog steeds gepraat over die beroemde overval.
Het is een donkere namiddag, als een groep Friese verzetsstrijders geschiedenis schrijft met een spectaculaire bijna geweldloze overval op het Huis van Bewaring in Leeuwarden. Zonder ook maar één schot te lossen bevrijden zij 51 verzetsmensen en politieke gevangenen uit de Blokhuispoort.
Het is één van de bekendste Nederlandse verzetsacties uit de Tweede Wereldoorlog.
Rolverdeling
De hoofdrollen in deze actiefilm zonder actie zijn voor vijf mannen van de Friese knokploeg. De letterlijke rolverdeling was simpel: twee van de vijf moesten zich voordoen als politieman, terwijl de andere drie de rol van ‘gevangene’ werden toegedeeld.
Achter de schermen waren de Duitsers intussen ingelicht dat er drie nieuwe gevangenen gebracht zouden worden, zogenaamde ‘zwarthandelaren’. De scène was klaar om gespeeld te worden.
Overmeesteren en vrijlaten
Eenmaal binnen de poorten van de gevangenis lukt het de vijf om de eerste groep bewakers te overmeesteren. Daarna kan deel twee van het plan in werking worden gesteld: het inlaten van de rest van de verzetsstrijders, en het bevrijden van de gevangenen.
Een van de ‘gasten’ in de Blokhuispoort was de 21-jarige Gerrit Fokkema. Met zijn vader en jongere broer zat hij in de cel toen opeens de deur openging en een gemaskerde man met vuurwapen door de deur stapte. Hij vroeg om hun naam en zei dat ze de gang op moesten.
Fokkema vertelt dat hij bang was en dat hij zijn broertje toesprak: ” Het is afgelopen, nu schieten ze ons dood.”
Niets is minder waar. De gemaskerde man was een van de 25 verzetsmensen die het Huis van Bewaring was binnengedrongen. Hun vrijheid was nabij.
Gerrit Fokkema legt uit hoe het ging op 8 december 1944:
De actie verliep volgens plan, totdat er ineens twee echte leden van de Sicherheitsdienst met arrestanten op de deur klopten. Maar ook zij werden succesvol overmeesterd en na drie kwartier konden de verzetsmensen en de 51 bevrijde gevangenen uit de poort lopen.
| Waarom werd de overval uitgevoerd? De directe aanleiding voor de bevrijdingsactie is de arrestatie van twee hooggeplaatste leden van het verzet. In de gevangenis worden deze twee mannen gemarteld door de bezetter om namen en informatie over het Friese verzet te achterhalen. Een van de twee had al namen genoemd en de ander gaf aan dat hij het ook niet lang zou volhouden. Dit bericht werd verstuurd naar het verzet, waarna al snel plannen werden gemaakt voor een van de riskantste reddingsacties van de oorlog. |
Opmerkelijk is dat de Duitse bezetter niet een van de ontsnapte gevangenen terug weet te vinden. Er worden wel razzia’s gehouden, maar door een goed georganiseerd netwerk van verzetsmensen blijven de bevrijde gevangenen spoorloos.
Er worden ook geen represailles uitgevoerd. Waarom dat niet gebeurde – terwijl sommige leden van de Sicherheitsdienst daar wel voor pleitten – is nu nog steeds onduidelijk.
Actie spreekt tot de verbeelding
De overval is voor veel mensen een inspiratiebron geweest. In 1962 verscheen de film De Overval met het scenario van Lou de Jong. Het is een van de meest succesvolle films in de Nederlandse bioscopen met zo’n 1.474.000 bezoekers.